Çocuklarınıza kitap okumanız için gereken herhangi bir yaş, belirli bir zaman dilimi yoktur. Aslında kitap okumak, her yaşta, her zaman, her yerde yapılabilen en kolay ve eğlenceli bir aktivite olabilir. Bebeğiniz bile kitaptaki resimlere bakabilir, okuduğunuz kelimelerin ritmini ve kafiyesini duyabilir.
Teknoloji ile erken yaşta tanışan, binlerce uyarıcı ile karşılaşan çocuklara kitapların kendi renkli dünyalarıyla tanıştırmak pekte kolay olmasa da nihayetinde onlar yinede isabetli seçimler yapabiliyorlar. Kitaplarla dolu bir kütüphanede merakla dokunup, inceliyorlar. Şayet evde de kitap okunuyor ve çocuklara iyi örnek oluyor, kitabın ona ayırdığınız zamana engel olmamasına dikkat ediyorsanız, çocukta da okuma isteği gelişecektir.
Ayrıca kitapevlerine birlikte gitmek, sabırla kitapları incelemesine ve seçmesine izin vermek onları heveslendirecektir. Böylece okumanın bir işkence olmadığını, istediği zaman farklı dünyalara gidebileceği bir yolculuk olduğunu keşfedecektir. Televizyon ve/veya bilgisayar, oyun, spor aktiviteleri dışında "okuma zamanları" yaratarak birlikte özel vakitler geçirip aranızdaki bağı güçlendirebilirsiniz. Bu ona değer verdiğinizi göstermenin en güzel yoludur.
En nitelikli kitabı seçebilmek ve okumaya teşvik edecek bazı kriterler bulunmaktadır. Bir kitapta öykünün iyi yazılmış olması kadar iyi resmedilmiş olması da önemlidir. Yazıda ifade edilen duygunun canlandırılabilmesi için bazen renkli bazen de siyah beyaz olması gerekir. Anlatılan hikâye ile resimleri bütünleşiyorsa, daha etkili olacaktır. Ayrıca bir kitap ne kadar iyi yazılmış ve ne kadar iyi resmedilmiş olursa olsun grafik tasarımı ve kullanılan malzemenin kalitesiz olması okumayı olumsuz yönde etkileyecektir. Aynı zamanda kitabın yazarının ve eserlerinin biliniyor olması ve saygın bir yayınevi tarafından yayınlanması güvenirliği arttıracaktır. Diğer bir kriter ise, başka kültürlerden alınan eserlerin, çocuğa evrensel bir bakış açısı kazandırması, farklı kültürleri, değerleri tanıması için okunması ve okutulması yerinde olacaktır.
Ayrıca çocukların anlayabilmeleri için iyi çevrilmiş olmaları ve Türk dilinin iyi kullanılmış olması şarttır. Çocuğun yaratıcılığını geliştirecek sıra dışı hikâyeler bakış açılarını geliştirecektir. Son olarak ta "iyi" karakterler kadar "kötü" karakterlerinde vurgulandığı, dozunu aşmadan öğretici ve ders verici olan kitaplarda çocuğun kendi doğrularına sahip olmasına yardımcı olacaktır. Kısaca katı kuralları olmayan, ilgi çeken, farklı bakış açıları kazandıran ve keyif veren kitaplar değerlidir.
YAŞ GRUPLARINA GÖRE KİTAP OKUMA ALIŞKANLIKLARI VE SEÇİMLERİ
Bebekler (0–3 yaş)
Kitaplarla bağ kurma dönemidir. Dokunarak ve dinleyerek öğrenirler. Bebeğinize kitap okurken, bebeğiniz sayfaları çevirmenizi, resimleri işaret edişinizi ve yazıları soldan sağa takip etmenizi idrak edebilir ve taklit edebilir. Konuşmayı öğrenmesine yardımcı olmak ve dil becerilerini geliştirmesi için kitap okunmalıdır.
Kitaplar uzun süre elinde olacağından dolayı, tutabileceği boyutlarda ve kendi başına keşfedebilmesi için kumaş, karton veya sert plastik gibi kaliteli malzemelerden yapılmalı, kolay yıpranmamalı ve yırtılmamalıdır. Bebeğinize basit ve onun dünyasında yer alan, içinde tanıdığı nesnelerin bulunduğu kitaplar seçin. Parlak ve bol resimli olsun.Sayfalarında herhangi bir yazı bulunması gerekli değildir ama eğer varsa kısa ve ahenkli cümlelerden oluşmasına dikkat edilmelidir. Aynı zamanda az kelimeli ve bu kelimelere ait resimleri bulunmalıdır. Resimleri parmağınızla işaret ederek adını söyleyin. Bebekler bu şekilde öğrenir. Basınca ses çıkaran düğmeler ve içi boşaltılabilen aksesuarlı kitaplar da seçilebilir.
Bebekler aynı kitabın tekrar okunmasından hoşlanır. Sabırla okuyun. Okurken tek düze ses tonu ve abartılı ifadeler çocuğunuzu rahatsız edebilir. Fakat ses tonunuzu gerektiği yerlerde alçaltıp yükseltmek ve gerektiğinde mimik kullanmak, onun hem ilgisini çekecek hem de eğlendirecektir. Bebekler tekerleme ve şarkılardan da hoşlanır. Biraz daha büyüdükten sonra basit tekerleme ya da kafiyeli cümlelerin yer aldığı kitaplar okuyabilirsiniz. Bebeğinize kitap okurken, kucağınızda tutun. Aranızdaki bağı güçlendirecektir. Çocuğun aile üyelerini tanıması içinde birlikte fotoğraf albümlerine bakabilirsiniz.
Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklar (3–6 yaş)
Okumaya hazırlık dönemidir. Çocuğunuz okumaya başlamadan önce gördüğü harfleri anlamlandırmaya yönelik temel beceriler kazanacaktır. Yazılar ve kitaplara aşina olacak, kitapların işleyişini öğrenecek ve harfleri tanımaya başlayacaktır. Ne kadar çok harfi tanırsa, bu harflere ait seslere o kadar yoğunlaşabilir. Bu dönemde ayrıca yaratıcılıkları gelişir, olayların nedenleri üzerinde dururlar. Günlük hayatlarında karşılaştıkları sorunları içeren, sorularına cevap veren kitaplar seçilmelidir.
Kendi yaşamlarını anlamalarına yardımcı olacak fikirler ve konular içeren bildik masallar ve hikâyeler seçilebilir. Küçük çocuklar, yiyecekler, hayvanlar, vasıtalar ve çocuklarla ilgili kitaplardan hoşlanır. Kitapların belirgin bir konusu ve kahramanı olmalıdır. Bir ya da birkaç kahramanın karşılıklı ilişkilerini anlatan öyküler okunmalıdır. (üç küçük domuzcuk) Onun yaşındayken sevdiğiniz masalları okumayı da tercih edebilirsiniz. İyi resmedilmiş, ayrıntılı resimleri olan kitaplar seçilmelidir. Çocuğun hayal gücü harekete geçirilmelidir. Kitabın bir bölümünde durup, " Sence bundan sonra ne olmuştur?"gibi bir soru sorup hikâyenin kalanını tamamlamasını isteyebilirsiniz. Çocuğun sınıflandırabileceği nesneler içermesi yerinde olacaktır. Küçük çocuklar uyumadan önce onlara kitap okunmasından çok hoşlanır. Küçük çocuklara okunacak kitabı seçmelerine ve tutmalarına izin vermek gerekir. Yazısı fazla olmayan kitaplar seçilmelidir. Dinlerken sıkılabilir. Resimlerin isimlerini belirtmek yeni kelimeler öğrenmesine yardımcı olur. Okul öncesi döneminde çocuklara aile, arkadaşlar, okul, alfabe ve rakamlarla ilgili kitaplar alınmalıdır.
Öyküler hakkında sorduğu cevaplar dikkatlice cevaplanmalıdır. Okul öncesi döneminde çocuğunuzun öyküler anlatmasına izin verin. Çocuğunuzla birlikte daha çok kütüphaneye, kitapevlerine gidin ve kendisine kitaplar seçmesine izin verin. Küçük çocuklara kitap okurken yanınıza ya da kucağınıza oturmasına izin verin. Aranızdaki bağ güçlenecektir. Beklemeniz gerektiğinde birlikte kitapları karıştırın. Tabelaları ve levhaları okuyun. Televizyonu kapatın.
Okul Çağındaki Çocuklar (6–12) yaş
Çocuklar için okumayı öğrenme ve okuduklarından keyif alma dönemidir. 6–8 yaş döneminde kitabı kendi başına okuyabilmesi için harfleri seslendirmeyi, sık kullanılan kelimeleri tanımayı ve daha sonra okuduklarının ne anlama geldiğini kavramayı ve anlamını kaybetmeden daha hızlı okumayı başaracaktır. Artık çocuk kendini tanımaktadır. Diğer insanların kendinden farklı olduğunu, aynı duygu ve düşüncelere sahip olmadıklarını anlayabilir. Yeniliklere açıktır. 8–12 yaş döneminde ise, esas amaç her alanda yeni bilgiler edinmeleri, istekli ve bağımsız okuyucular olmalarıdır.
Çocuklar aktif olarak okumayı, sürekli düşünmeyi ve sorgulamayı öğrenirler. Okuyan çocuklar otomatik olarak kelimeleri tanır ve daha önceden sahip oldukları bilgiler arasında bağlantı kurabilirler. Artık okumak, bilgi edinmek ve karmaşık materyalleri anlamlandırabilmektir. Aynı zamanda çocuklar kendi ilgi alanlarını belirleyebilir ve o alanla ilgili bilgi ve kahramanlarla ilgilenir. Maceralı hikâyeler bu yaş grubuna göredir.
6–8 yaş grubu:
1. İlgi alanına giren kitaplar seçilmelidir.
2. Kitabın ayrıntılı resimleri olmasına dikkat edilmelidir.
3. Yeni bilgiler öğretmelidir.
4. Okumayı yeni öğrenen çocuklar, fazla uzun olmayan ve küçük yazılar ile yazılmamış kitapları tercih etmelidir.
5. İçinde yabancı ve bilmediği kelimeler olmamalıdır.
6. Kitabın iyi karakterleri olduğu gibi kötü karakterleri de olmalıdır.
7. Gerçek hikâyelerde okunabilir.
8. Okula yeni başlayan çocuklara okuma becerisini geliştirmeye yönelik bol bol alıştırmalar yapmaya ve yüksek sesle okumaları için teşvik etmek gerekir.
9. Okumaya yeni başlayan çocukların çoğu tanıdıkları kelimelere göre, tahminde bulunarak okumaya çalışır. Bir hata yaptığında ya da yanlış okuduğunda nazikçe hatasını düzeltin ve çocuğunuz doğrusunu okumaya çalışırken sabırlı olun.
10. Okurken başarılı olabilmesi için seviyesine uygun kitaplar seçilmelidir.
11. Sevdiği kitap ve şiirleri tekrar tekrar okumasına izin verin. Aynı şeyleri tekrar okumak çocuğun daha hızlı ve daha doğru okumasına yardımcı olacaktır.
12. Öyküleri derinlemesine inceleyin. "Küçük domuzcuk neden böyle davrandı?" gibi öykü ile ilgili sorular sorun.
13. Uyku öncesinde birbirinize sırayla okuyun.
14. Televizyon izleme süresi kontrol altına alınmalıdır. Televizyona ve video oyunlarına ait süre kısıtlanmalı, belli zamanlarda kullanılmasına izin verilmelidir. Boş zamanlarında kitap okumaya teşvik edin.
15. Kitapsız evden çıkmayın. Beklenilmesi gereken durumlarda ya da seyahatte yanına kitap-dergi alın. Sürekli kitap okuyacak zaman oluşturun.
8–12 yaş grubu:
1. Çocuğun kendi karakterine ve zevkine uygun, kendi seçtiği bir kitap olmalıdır.
2. Kitap mesaj kaygısı taşımamalıdır.
3. Çocuğu düşündürmelidir.
4. Kitapların özel ve değerli olduklarını hissettirmek gerekir. Çocuğunuzu kütüphaneye götürün ve birlikte okuyun. Hediye olarak kitabı tercih edin. Evin bir köşesinde kitaplar için bir köşe ayıracağınız gibi evin her yerinde de kitaplar bulundurabilirsiniz.
5. Yeni kitaplar okumasını destekleyin. Beğendiği türde başka kitaplar okumasını sağlayın. Dizi halindeki kitaplar ya da sevdiği yazarların kitaplarını alabilirsiniz.
6. Sözlüğü nasıl kullandığınızı görmesini sağlayın. Sözlük kullanmaya teşvik edin.
7. Temel bilgileri kazanması, dinlediklerini ve okuduklarını kavrayabilmesi için günlük aktiviteler hakkında konuşun ve bunu alışkanlık haline getirin.
8. Çocuğu yazılar yazması için yüreklendirin. Yazmanın çeşitli aşamaları olduğunu, sabırlı olunması gerektiğini, yaşta kimsenin mükemmel olamayacağını ifade etmek gerekir.
9. Farklı türlerde kitaplar ve farklı yazım biçimleri tercih edilmelidir.
10. Çocuğunuza bazı hafıza ipuçları öğretin. Bir hikâye'yi birkaç cümlede nasıl özetleyeceğini, ilerleyen bölümleri nasıl tahmin edebileceğini gösterin. Bu ipuçları kavramasına ve hatırlamasına yardımcı olacaktır.
11. Zamanınızı kelime oyunları oynayarak değerlendirin. Eş anlamlı ve zıt anlamlı kelimeler bulun ve kelimelerin kullanımına ilişkin örnekler verin. Çocuklar kelimelerin çeşitli anlamlarını bilirlerse o kelimeyi okumakta daha az zorluk çekerler.
Mine Çelik
Psikolojik Danışman
Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık ve Psikiyatri Merkezi
Kitaplar, her yaşta çocuk için çok önem taşır. Değişik oyunlar ve oyuncaklarla oynamak onların ilgisini çekiyorsa, farklı kitaplarla karşılaşmak ve her seferinde yeni bir hikaye dinlemekte onlar için fazlasıyla ilgi çekicidir.
Kitap seçmeden önce çocuğunuzun tercihlerini, ilgi alanlarını, son zamanlarda sıkça sorduğu soruları gözden geçirin. Aslında en iyi rehberiniz yine çocuğunuzdur. Daha önce okuyup beğendiği ve beğenmediği kitapları, bu kitapların konularını, yapılarını bilmek de işinize yarar.